Thursday, August 21, 2014

Wiskundige geletterdheid, persepsies en besluitneming


In die onlangse verlede het twee artikels wat verslag gedoen het oor die gebrekkige kennisvlakke van wiskunde onder die breë publiek my oog gevang. Ek verwys nie hier na ingewikkelde algebra of trigonometrie soos van toepassing in die ingenieursbedryf of fisiese wetenskappe nie, maar bloot basiese of primêre wiskundige geletterdheid. Meer spesifiek, ‘n konseptuele verstaan wat sekere terme soos persentasies of verhoudings impliseer sodat ooglopende foute en wanpersepsies in alledaagse besluitneming uit die weg geruim kan word.

Eerstens, ‘n Afrikaanse dagblad het oor navorsing berig wat dui op die die skokkende gebrek aan kennis van wiskunde-onderwysers by laerskole.[1] Hierdie gevolgtrekking spruit voort uit ‘n verteenwoordigende steekproef wat landswyd by skole ‘n paar jaar tevore uitgevoer was. Die fokusgroep was graad 6 wiskunde-onderwysers. Byvoorbeeld, bykans 80% van die onderwysers kon nie wiskunde-somme op graad 6 vlak baasraak nie en tot soveel as 60% van die somme kon nie korrek beantwoord word nie. Inderwaarheid het minder as 20% van die onderwysers kennis van wiskunde tot op ‘n graad 8 vlak ten toon gestel.. Bid jou aan, hoe kan verwag word dat die arme kinders goed geskool kan word in wiskunde – verseker kan ons land nie verwag om ‘n magdom van top-gehalte, hoë-vlak ingenieurs in die nabye toekoms die wêreld in te stuur nie!

Maar dit gaan nie bloot oor die uitset van ‘n hoë-kwaliteit, produktiewe werksmag nie; nee, dit is baie meer as dit. Die basiese waarde van wiskunde is tog om rasionele en logiese denke te bevorder. Sonder ‘n gesonde begrip daarvan gaan hierdie denkpatrone nie ontwikkel nie want niemand word noodwendig uit die staanspoor daarmee gebore nie.

Volwassenes moet immers besluite met belangrike finansiële implikasies kan neem, soos byvoorbeeld lewensstylkeuses, finansiering en beleggingskeuses. Let wel, nie alle tipe finansiering of beleggingsprodukte is na my mening noodwendig ontwerp met die endgebruiker as die primêre begunstigde in gedagte nie! 

Die afwesigheid van rasionele denke gaan verseker jou kwesbaar laat teen die aanslag van ongebreidelde kapitalisme in sy lelikste vorme (byvoorbeeld, dink aan ongesekureerde skuldfinansiering en alles wat daarmee gepaardgaan; ek hoef seker niks verder hieroor te sê nie…). Maar selfs baie eenvoudiger, onskuldige besluite kom ter sprake, byvoorbeeld die keuse van watter hamburger om te koop (sien my storie hieroor ‘n bietjie later).

Die tweede artikel wat my belangstelling geprikkel het is deur ‘n Amerikaanse finansiële raadgewer, Carl Richards, op sy blog (oorspronklike weergawe New York Times) gepubliseer.[2] Natuurlik verwys Richards na die wiskundige ongeletterdheid van die breë Amerikaanse publiek, hoewel ek vermoed dat hul opvoedingsisteem dalk nie dieselfde krisisafmetings as ons eie ondervind nie. Nogtans, wiskundige ongeletterdheid blyk ‘n universele probleem te wees, wel minstens in ons westerse samelewing, en dalk as gevolg van ‘n gebrekkige westerse siening oor die manier van wiskunde-onderrig.

Richards vertel dat toe hy vroeër in Las Vegas gewoon het op ‘n keer deur ‘n spesifieke reklamebord aangetrek is wat verkondig het dat ‘n spesifieke casino ‘n 98% uitbetaling het. Wel, met die eerste oogopslag het dit baie aantreklik gelyk totdat hy hieroor nagedink het. Dit beteken dat vir elke $1 wat die dobbelaar by die casino spandeer gemiddeld 98c terug verwag kan word – nog steeds ‘n 2c verlies. Geen belegger sal hiermee tevrede kan wees nie. Nogtans het mense in hul hordes by hierdie casino ingestroom waarskynlik met die verwagting van heeltemal iets anders as wat die werklike betekenis daarvan was.

         
‘n Ander staaltjie wat Richards vertel gaan oor ‘n kitskos kettinggroep wat as teenvoeter vir die gewilde McDonalds Quarter Pounder ‘n Third Pounder hamburger geloods het. Ten spyte daarvan dat mense in steekproewe daarop gedui het dat die Third Pounder beter smaak en goedkoper is as die Quarter Pounder, het mense nog steeds laasgenoemde verkies. In opvolgstudies het mense gesê dat hul die Quarter Pounder verkies omdat dit kwansuis ‘n groter porsie is as die Third Pounder, vier is immers groter as 3. Maar natuurlik is dit nie waar nie, onthou ons verwys hier na breuke, en ‘n 1/3 is altyd groter as ‘n ¼, nogtans mense kon nie hierdie belangrike onderskeid tref nie.

 Vervolgens fokus ek daarop hoe misplaaste verwagtinge by die publiek weens gebrekkige insig in finansiële terminologie en berekeninge kan ontstaan. 

Byvoorbeeld, dink aan die maniere hoe rentekoerse op beleggingsdepositos deur finansiële instellings aan die publiek in advertensies opgedis word. Vir ‘n vyf-jaar termyn deposito mag op ‘n prominente wyse ‘n rentekoers van 10% per jaar aangebied word terwyl die ooreenstemmende rentekoers op ‘n een-jaar deposito 7% per jaar sou beloop. Wat beteken hierdie koersverskille werklik? Is die 5-jaar koers werklik baie beter as die een-jaar koers soos dit ooglopend voorkom (“10” en “7%”). Hiervoor word nogals redelike insig van die werking van rentekoerse verlang om by ‘n sinvolle antwoord uit te kan kom.

Daar moet gelet word op die tipe rentekoers - enkelvoudig, nominaal of effektief. Byvoorbeeld in hierdie geval sou die “10%” verwys na die enkelvoudige rente verdien op ‘n belegging oor ‘n vyf-jaar tydperk (gewoonlik word dit gemeld in die fynskrif onderaan die advertensie). Dit beteken indien vandag R1m belê word sal oor vyf jaar R1.5m uitbetaal word. Geen rente word gedurende die termyn uitbetaal nie, en word slegs op die vervaldatum uitbetaal.

Hoe kan dit vergelyk word met ‘n een-jaar depositokoers van 7%, waarvan rente maandeliks betaalbaar is? Hierdie tipe rentekoers is bekend as die nominale koers. Maar hierdie koers kan nie direk vergelyk word met die vyf-jaar koers waar geen rente gedurende die termyn uitbetaal word nie. Daarvoor moet die nominale koers omgereken word na die effektiewe koers; dit is as die maandelikse rente gekapitaliseer sou word en slegs na afloop van die een-jaar periode uitbetaal sou word. Die effektiewe koers van die een-jaar deposito beloop 7.23% per jaar. Daarteenoor, vir die vyf-jaar belegging is die ekwivalente effektiewe koers gelykstaande aan 8.45% per jaar.

Nou kan beide beleggings in dieselfde, vergelykbare terme beoordeel word. Die potensiële belegger kan dus besluit of die rentekoersverskille tussen die vyf-jaar opsie en een-jaar opsie (8.45% en 7.23%) genoegsaam is om die kapitaal vir ‘n langer tydperk vas te maak, al dan nie.  Minstens bied hierdie metodiek ‘n rasionele grondslag waarop beleggingsbesluite berus kan word, en nie slegs die grype na sensasionele advertensies en syfers nie.

Belegging
Termyn (jare)
Effektiewe
Nominale
Endwaarde
       1,000,000
5
8.45%
8.14%
         1,500,000
       1,000,000
1
7.23%
7.00%
         1,072,290


Breedweg gesproke is die meeste mense skuldig daaraan om die uitkoms van lae-waarskynlikheid uitkomste te oorskat en soortgelyk hoë-waarskynlikheid uitkomste te onderskat. Dit lei daartoe dat mense proporsioneel meer geld sou waag op lae-uitkoms gebeure soos dobbel (casinos, lotto) teenoor veiliger uitkomste. Net so sal mense aangetrek word deur die potensiële uitkoms van spekulatiewe aandele teenoor ‘n gediversifiseerde mandjie van aandeelbeleggings. Let wel, dit is nie noodwendig verkeerd om geld te plaas in eersgenoemde opsies nie, dit is eerder ‘n geval van oordrewe verwagtinge, en gevolglik oor-investering daarin relatief tot veiliger, hoër-waarskynlikheid uitkomste.

Ditto vir beleggings-skemas waarin beloftes van hoë opbrengste verkondig word. Soos motte in die aand na ‘n lig aangetrek word, sal daar altyd mense wees wat min oorweging skenk aan die potensiële gevare van sulke skemas, bv. wanadminstrasie, volhoubaarheid van opbrengste en pleinweg bedrog deur die sogenaamde administrateurs van sulke skemas.

Gegewe die prominensie wat die koste van beleggings vandag in die media geniet, is ‘n interessante vraag hoeveel mense regtig besef hoeveel hul vir die professionele bestuur van hul beleggings betaal. Gewoonlik druk fondsbestuurders hul fooie as ‘n persentasie van die waarde van die belegging uit, maar nie in randwaarde nie (terloops, adviseursfooie word meestal in randterme op beleggingsstate aangetoon). Terwyl persentasie-berekening en omskakeling na randwaarde ‘n relatiewe eenvoudige berekening behoort te wees, moet ‘n mens nogal wonder hoeveel beleggers dit werklik kan doen. Ek vermoed baie beleggers weet nie regtig wat hul vir die fondsbestuurders betaal nie, veral omdat hierdie koste (in randterme) nie op state geopenbaar word nie. Wel, miskien is dit ‘n geval van “wat jy nie sien nie, gaan jou nie pla nie”.  Nogtans, ek is nie so seker of die beleggingsbedryf regtig kan aanspraak maak op deursigtigheid soos dikwels aangevoer word nie.  
   
In die algemeen skenk mense groter oorweging aan die bevrediging van onmiddelike behoeftes teenoor meer, later, oftewel - om dit meer elegant uit te druk - toekomstige voordele word teen ‘n baie hoë verdiskonteringskoers teenoor die voordele van vandag gemeet. Dit het daarmee te make dat ons enersyds die kumulatiewe uitwerking van saamgestelde rente (distribusies) in die toekoms totaal onderskat en anersyds vind ons dit moeilik om ons te vereenselwig met ons toekomstige self en moontlike behoeftes op daardie stadium van ons lewens. Trouens, navorsing het bevind dat mense min of meer dieselfde emosie (of gebrek daaraan) teenoor hul toekomstige self openbaar as wat hul teenoor vreemdelinge in finansiële transaksies wat hul toekoms sal raak, sou toon.

[Lees meer hieroor in ‘n artikel wat ek vantevore oor hierdie onderwerp saamgestel het: http://www.indexinvestor.co.za/index_files/MyFiles/NewsletterJuly2011.pdf]

Nietemin, mense sukkel om die uitwerking van saamgestelde rente behoorlik te rasionaliseer. Beleggingswaardes oor tyd neem ‘n ekspononensiële (groei op groei) funksie aan en nie in ‘n lineêre formaat soos ons geneig is om te dink nie.  Indien mense die ware toedrag van sake sou begryp, sou daar veel minder geneigdheid wees om voortdurend byvoorbeeld spaarpogings “totdat dit beter gaan” uit te stel. In elk geval, dit is nie die tipe berekening wat op die ingewing van die oomblik gedoen kan word nie – ons het eenvoudig nie die verstandelike vermoëns om sulke berekeninge oombliklik te kan doen nie. Daarvoor word gewoonlik ‘n sakrekenaar vereis en ‘n basiese kennis van hoe om toekomstige waardes te kan bereken.

Ter illustrasie van bogenoemde beginsels: Indien u ‘n stuk papier 42 keer (teoreties) kon dubbeld vou, wat sou u skat sal die afstand wees wat die gevoude papier in beslag neem? Tien meter, twintig meter, honderd meter? Nee, inderdaad lank genoeg om die maan te kan bereik (384,000 km)!
       
Les bes, niemand van ons kan aanspraak maak op perfekte beoordeling van alle aspekte van ons daaglikse besluitneming nie. Ons is immers menslik, maar ons kan definitef beter besluite met die toepassing van logiese denke en basiese wiskundige beginsels neem. In baie gevalle sal dit loon om eers beredeneerd oor belangrike finansiële sake na te dink as om bloot naïwelik op mooi advertensies en beloftes te reageer.        



[1] Die Burger, 2014. “ Graad 6-onnies se somme ‘n groot krisis”  Augustus, 8.

[2] Carl Richards, 2014. “The Cost of Being Bad at Math”  August, 6.

Tuesday, August 12, 2014

Vyftien Venynige Beleggingswaarhede

1.         Die meeste mense is bykans obsessief daaroor om 'n “goeie belegging” te vind. Terwyl ‘n “goeie belegging” inderdaad verskeie betekenisse vir verskillende mense op verskillende tye kan hê is dit opsigself nie die antwoord vir tekortkominge andersins in hul beleggingsplan nie. So byvoorbeeld behoort hul liefs daarop te fokus om hul persoonlike finansiële beplanning en besteding in orde te kry. Byvoorbeeld, maak dit sin dat ‘n persoon ‘n belegging wil maak terwyl hy of sy uitstaande kredietkaartskuld het waarop hemelhoë rentekoerse gehef word? Dus, instede van u tyd mors om ‘n “goeie belegging” te vind, bestee liefs u tyd daaraan hoe om meer geld te spaar, of as u wil, meer ekonomies met u geldsake om te gaan.

2.         Ek is stewig in die kamp wat huiseienaarskap voorstaan synde dat dit sekuriteit en veral stabiliteit in die gesinslewe bevorder. Maar suiwer vanuit 'n beleggingsperspektief stem ek nie daarmee saam dat dit jou “beste belegging” oor tyd gaan wees nie. Na my mening neem die meeste mense nie al die werklike koste-aspekte, asook die uitwerking van inflasie in ag wanneer hierdie tipe besluite geneem word nie. Synde dat ons dan maklik op 'n dwaalspoor kan beland is ons dalk geneig om te veel wil spandeer om byvoorbeeld ons huis in ‘n spogwoning te omskep, natuurlik met die vriendelike hulp van ons naaste bankier, want ons glo “ons sal ons geld dubbel en dwars terugkry”. Enige een wat in die onlangse verlede eiendom verkoop het, sal kan getuig dat die huismark nie so sterk en lewendig is as wat eiendomsagente te kenne wil gee nie. Of, u sal uitvind daar is taamlike prysverskil tussen aanbod en vraag in die markplek. 

3.         Ten spyte van ‘n hoogs gesofistikeerde aftreefondsbedryf waarbinne ‘n ongelooflike poel van kundigheid en kennis beskikbaar is staar die meeste mense gebrekkige aftreevoorsiening in die sig. Eerstens, miskien het baie lede hulself gefaal deur swak beleggingskeuses ten tyde van hul beroepsloopbaan te maak, en miskien ook as gevolg van suiwer onkunde. Tweedens, struktureel – administasiefooie, risikovoordele en batebetuursfooie het mildelik aan fondsbates weggekalwe. Miskien het diensverskaffers hul eie (of aandeelhouers) belange voorop gestel het ten koste van ledevoordele – dink aan skelwoorde soos “botsing van belange” of “gevestigde belange” waar fondslede nie altyd regverdig of billik behandel is nie. Hoe dit ookal sy, baie positiewe veranderinge in die bedryf is al gemaak en gaan nog gemaak word, maar sulke “skade” kan nie oornag goedgemaak word nie. Helaas, die boodskap aan die huidige geslag voornemende afgetredenes behoort duidelik uitgespel te word. U sal nie kan aftree net met die voordele van u aftreefonds tot u beskikking nie (behalwe as u dalk die toppunt van u beroepsleer of onderneming bereik het) en terselfdertyd verwag om dieselfde lewensstandaard as vantevore te handhaaf nie. U sal addisioneel tot u aftredevoorsiening moet bydra, maar dit beteken noodwendig ‘n inkorting van ‘n uitspattige lewensstyl tydens u beroepslewe. Indien nie, sal ‘n drastiese aanpassing in u aftreejare noodwendig moet volg, of u sal eenvoudig nie kan aftree op die beplande ouderdom nie.

4.         Selfversekerd oor u beleggingskeuses? U het immers u huiswerk gedoen en die opsies wat in die verlede die beste gewerk het, geïdentifiseer en in u portefeulje staangemaak. Maar besef u werklik hoe dinamies finansiële markte is en hoe een markleier of sektor  bykans ongesiens deur ‘n ander verbygesteek kan word. Markte is voortdurend besig om te verander, dieselfde geld vir die samestelling van markindekse. Ter illustrasie: Twaalf jaar gelede het General Motors op die kruin van die golf gery en Apple was inderdaad 'n verrottende appel. Ons weet wat intussen gebeur het  Net so weet ons dat in die volgende dekade ‘n nuwe markleier op die horison gaan verskyn – maar ons weet nie wie dit gaan wees nie of hoe die markindekse daarna gaan uitsien nie. Die punt is dat beleggings in maatskappye wat in die onlangse verlede buitengewoon goed gevaar het waarskynlik nie dieselfde sukses in die toekoms sal behaal nie. Die bybelse waarheid van “moenie al jou eiers in een mandjie pak nie” kan nie oorbeklemtoon word nie.

5.         Ons leef in ‘n tydvak van ‘n ongekende toename en blootstelling aan  inligting waarmee beleggers daagliks gebombardeer word. Byvoorbeeld, vyftien jaar gelede was daar kwalik een toegewyde televisiekanaal wat oor elke sekonde van markgebeure reg oor die wereld verslag gedoen het. Dink byvoorbeeld aan wat u vandag tot u beskikking het, en dan verwys ek nog nie eens na die magdom internetbronne wat u kan raadpleeg om spesifieke inligting na te vors nie. Die vraag is natuurlik of hierdie oorvloed van inligting tot beter beleggingsbesluite lei of eerder beleggers verward laat rondskarrel op soeke na sinvolle antwoorde en riglyne? My gevoel en gewaarwording is eerder laasgenoemde; trouens ek is seker dat die konstante, indien nie sensasionele, beriggewing soos dit aan die publiek opgedis word meer skade as goed doen. Die geheim is eerder om ‘n paar stelle markaanwysers nougeset na te volg en die res van die “markgeraas” te ignoreer. Byvoorbeeld, die afgelope paar jaar is gereeld stories voorgehou dat die wereldekonomie weer na 'n ressessie kan terugkeer – of dit gebeur het of nie sou nie werklik ‘n groot verskil gemaak het nie, ten minste was aandeelmarkte veral in die ontwikkelde markte goedkoop genoeg geprys om te verseker dat beleggers 'n redelike opbrengs vir die volgende paar jaar op hul belegging sou verdien.

6.         Velerlei innovasies oor die afgelope dekade het die lewe van beleggers oneindig makliker gemaak. Dink byvoorbeeld aan die elektroniese verhandelingsplatforms wat beleggers deesdae tot hul beskikking het om gemaklik transaksies deur te voer. Boonop het verhandeling veel goedkoper geraak in vergeleke met die tradisionele wyse om ‘n transaksie deur ‘n aandelemakelaar te maak. Dit alles tot voordeel van die belegger, of het daar dalk onbedoelde gevolge onstaan? Na my mening, ja, omrede beleggers nou veel meer transaksies kan doen – dit is immers goedkoop – is die kanse goed dat hul inderdaad swakker en onoordeelkundige besluite gaan neem. Trouens, navorsing dui onteenseglik daarop dat aktiewe beleggers gemiddeld swakker vaar as passiewe beleggers. Verder, maak dit regtig sin dat die amateur belegger kan dink dat hul die professionele belegger met veel meer en kragtiger hulpbronne tot hul beskikking, kan uitoorlê? 

7.         In dieselfde trant, dink aan die velerlei innoverende, maar ingewikkelde beleggings- en afgeleide instrumente soos CFDs en SSFs (as u nie weet waarvoor die afkortings staan nie, goed so!) wat beleggers vandag tot hul arsenaal kan byvoeg. Ek dink onwillekeurig aan wat John Bogle by geleentheid opgemerk het: “The Purdey shotgun is great for big game hunting... and it is great for suicide.”  Terloops, wat die aanvaarding van innovasies behels, onthou die wysheid van Warren Buffett: “First come the innovators, then come the imitators, then come the idiots.”

8.         Die media is baie lief daarvoor om sekere persoonlikhede in die beleggingswereld aan die groot klok te hang en gereeld hul menings en voorspellings oor sake van die dag aan te haal. Verbasend genoeg, niemand hou telkaart oor die akkuraatheid van sulke menings en voorspellings nie – trouens, indien iemand sou, sou ons nie kon verstaan waarom sodanige persoonlikhede hoegenaamd oor ‘n mening gepols word nie!   Die waarheid is dat ons ongelooflik swak vaar met finansiële en ekonomiese voorspellings; netso vaar kenners verbasend swak gegewe die vertroue en verwagtinge wat in hul gestel word of die bohaai wat kwansuis oor hul diepe insig gemaak word. Die punt is eenvoudig: Niemand weet wat môre, volgende week, maand of jaar gaan gebeur nie!



9.         Praat is soveel makliker as doen. Byvoorbeeld, ons weet die oeroue wenresep is “koop laag, verkoop hoog” of “wees gierig as ander bang is”. Tog, wanneer hierdie geleenthede hulself voordoen, kan ons dikwels aan baie verskonings dink hoekom hierdie respep nie weer gaan werk nie, of soos ons waarskynlik sal dink: “Maar hierdie keer is dit tog anders”. 

10.       Die verskil tussen professionele en amateur sportlui is dat professionele spelers 80% van hul geleenthede benut, terwyl amateurs 80% van hul punte verloor. Net so, die amateur belegger moet daarop fokus om nie hul geld met onoordeelkundige beleggingsbesluite te verloor nie. Die nakoming van ‘n paar eenvoudige beleggingsreëls soos dat slegs beleggings in gereguleerde markte oorweeg sal word of dat beleggingswenke van vriende en familie liefs vermy sal word – tensy hul 'n behoorlike, gekwalifiseerde mening kan huldig – kan die gewone belegger baie verdriet en verliese spaar.

11.       Luister gerus na diegene wat oor hul beleggingsfoute en teleurstellings van die verlede praat, maar vermy die “blink stefaanse” wat voorgee dat hul altyd reg is of van beter weet. Sulke mense het waarskynlik nog nooit iets geleer van beleggings nie of skuil agter 'n skansbeeld, natuurlik met hul eie agenda voorop gestel om goedgelowige beleggers in hul striknet vas te keer.

12.       ‘n Goeie maatskappy is nie noodwendig gelyk aan ‘n goeie belegging nie – die uitkoms van elke beleggingsbesluit word grotendeels bepaal deur die prys waarteen ‘n bate op ‘n sekere stadium aangekoop is. Byvoorbeeld, indien u ‘n aandeel van ‘n maatskappy teen ‘n premie (gemeet teenoor historiese prysvlakke asook die relatiewe prysverhoudings van soortgelyke maatskappye) sou aankoop, moet u baie seker van u saak wees dat die toekomstige verdienste en dividende hierdie premie sou regverdig. Ongelukkig, baie dikwels realiseer hierdie buitensporige verwagtinge egter nie  Les bes, u sal waarskynlik tot die besef kom dat opbrengste op sulke beleggings nie in ooreenstemming is met die persepsies rondom die kwaliteit van die maatskappy of besigheid nie. Soortgelyk, gewilde aandele of beleggingsstrategieë op ‘n sekere stadium (“almal koop dit nou”) gaan waarskynlik tot middelmatige of teleustellende opbrengste in ‘n latere stadium lei.   

13.       Wanneer u in die aandeelmarkte belê, wees voorbereid daarop dat aandeelpryse minstens elke jaar ‘n regstelling (daling) gaan beleef, wat natuurlik in daaropvolgende stadia gevolg gaan word deur stygings, waarskynlik verby vorige prysvlakke. Wees ook daarop voorbereid dat aandeelmarkte minstens elke 7-10 jaar ‘n grootskaalse daling gaan ondervind wat baie waarskynlik u vertroue in sulke beleggings vir minstens ‘n goeie klompie maande or jare daarna ernstig gaan knou. Gedagtes soos “nooit weer nie” gaan waarskynlik by u opkom. Glo dit, weet dit, en maak vrede daarmee dat dit is hoe finansiële markte werk. Dan sal u hopelik nie oorhaastige, skadelike finansiële besluite neem waneer u emosies ten tyde van dramatiese markgebeure op loop gaan nie. 

14.       In die volgende twintig jaar gaan ons waarskynlik drie tot vier ekonomiese ressessies beleef. Dit is immers die harde werklikhede van ekonomiese en sakesiklusse. Moet dus nie verbaas wees as dit wel voorkom nie. En, o ja, ekonome gaan bes moontlik ses tot sewe ressessies oor hierdie tydperk voorspel. Net ter inligting: Volgens Google is die term  “double-dip recession” in 2010 en 2011 bykans 11 miljoen keer gebruik wat natuurlik nooit gerealiseer het nie. Soortgelyk, in 2006 en 2007 is die woord “financial collapse” feitlik nooit gebruik nie en ons almal weet wat kort daarna gebeur het.



   

15.       Suksesvolle beleggingsbestuur oor die langtermyn is eintlik ongelooflik moeilik, maar nie om die voorhandliggende redes nie. Vandag is 'n legio van professionele fondsbestuur en beleggingsprodukte vir elke smaak en gier beskikbaar, die belegger kan feitlik alles self doen en dan nog teen relatiewe lae koste. Maar dit is nie die deurslaggewende faktor waarom 'n belegger suksesvol sal wees al dan nie, maar eerder of die belegger sekere basiese kennisvlakke verwerf het en baie belangrik, die sielkundige vermoëns ontwikkel het hoe om moeilike situasies te hanteer. Byvoorbeeld, hoe kalm gaan u bly wanneer “alles” rondom u klaarblyklik in duie stort of elke Jan Rap en sy maat oënskynlik 'n fortuin uit die nuutste beleggingsgier maak. Miskien sou 'n tipe Rip van Winkel die beste soort belegger vir langer termyn beleggingsperiodes uitmaak, maar dit is eenvoudig nie hoe ons as mense aanmekaargesit is nie – ons het sosiale interaksie met mekaar, ons wil voortdurend verken, nuwe idees op die proef stel en optree volgens die gebeure van die dag. Tog, met die voortdurende opbou van kennis en ondervinding leer ons hoe om ons rou emosies in toom te hou en beter beleggers te word, maar dit beteken dat ons doelbewus ons houding en verwagtinge  jeens beleggings moet verander. Dit is nie net u belegging wat vir u werk nie, maar u wat aan uself moet werk om die beste resultate oor tyd te behaal.