Aftreebeplanning: Konsepte en inhoud

Ek moet erken dat ek al dikwels in die verlede sekere beleggingsterme gebruik het sonder om vir ‘n oomblik stil te staan en presies te verduidelik wat ek daarmee bedoel. Sekere woorde raak algemene spreuktaal sonder om die dieperliggende inhoud daarvan presies te verduidelik. Netso is dit met aftreebeplanning en al die verskillende fasette wat daarmee saamgaan.

Byvoorbeeld, die begrip “aftrede” mag dalk iewers in die verlede geïmpliseer het dat dit iemand is wat finaal ophou werk het, geduldig elke maand sy pensioenbetaling ontvang, meestal by die huis sit en ontspan, en vir die onvermydelike wag. Maar natuurlik is dit vandag baie meer as hierdie eng beskrywing van ‘n afgetredene. Baie afgetredenes met goeie gesondheid is inderwaarheid aktief betrokke en besig om uiting aan hul tweede loopbane te gee; hetsy liefdadigheid of welsynsfunksies, in raadgewende hoedanighede by besighede, besig om hul stokperdjies winsgewend aan te wend, of diegene wat miskien dit minder breed het doen wat ook al hul kan om broodnodige aanvullende inkomste te kan verdien.

Die punt is dat formele aftrede nie impliseer dat dit die einde van die pad is nie, inteendeel, dit is die geleentheid om jou werklike passie met hopelik veel minder stres as vantevore ten volle uit te leef. Aftrede-beplanning behoort dus nie net die finansiële beplanning daaromtrent aan te spreek nie, maar ook die voorbereiding daarvan hoe om jou vaardighede na aftrede sinvol aan te wend. Dus, dit kan beteken dat aftrede-beplanning nie net is om met ‘n finansiële adviseur te konsulteer nie, maar inderwaarheid om by ‘n verskeidenheid van kundiges kers op te steek.

Die ongelukkige realiteit wat baie afgetredenes in die gesig staar is dat hul voorsiene aftree-kapitaal nie voldoende gaan wees om hul lewensstandaarde vol te hou nie. Dit is belangrik dat sulke persone voor aftrede-ouderdom reeds besef hul somme gaan nie klop nie en dus nie aftrede blindelings tegemoet gaan onder ‘n vals verwagting dat hoë rentekoerse (opbrengste) hul uit die verknorsing vorentoe gaan red nie. Minstens kan diegene reeds voor aftrede ernstig aandag aan maniere gee hoe om hul inkomste te rek, formele aftrede dalk met ‘n paar jaar uit te stel, persoonlike uitgawes drasties te besnoei, ensovoorts.

Sanlam onderneem jaarliks ‘n opname onder aftreefondse (Sanlam Employee Benefits Benchmark Survey) en die jongste statistieke dui daarop dat minder as 30% van lede in staat sal wees om hul lewensstandaarde tydens aftrede te kan volhou. Hierdie syfers geld vir beide eiestaande en saambreel-aftreefondse (tipies kleiner werkgewers) terwyl onder unie-gebaseerde fondse hierdie syfer daal tot onder 20% van die lede.  Onthou, die opname verwys na diegene wat wel deel is van ‘n aftreefonds en natuurlik is daar dan nog ‘n groot groep mense wat buite hierdie formele strukture val.  

Is dit regtig verbasend dat die meeste beleggers wat ten prooi val van bedrieglike beleggingsskemas, wat die spreukwoordelike manna-uit-die-hemel beloof, juis afgetredenes is? (Ek het minder simpatie met welvarende sakepersone wat hul hand aan sulke skemas waag, want dit gaan nie slegs oor die najaag van hoë opbrengste nie, maar na my mening meer spesifiek oor die “belastingvriendelike” wyse waarop hierdie beleggings dikwels hanteer word).

So, hoe moet mense wat hul formele aftrede nader weet waar hul staan omtrent hul finansiële beplanning vir aftrede? Konsulteer met ‘n finansiële adviseur, maar hierdie tipe dienste kan duur wees en nie binne die bereik van baie mense nie. Let wel, ek verwys na adviseurs wat professionele fooie vir hul tyd vra om sulke ontledings te kan doen, en nie bloot verkoopsagente wat gratis advies in ruil vir die verkoop van ‘n produk aanbied nie.

Aftreefondse (pensioen, voorsorg, aftree-annuiteit) kan ‘n vername rol speel om sulke inligting aan hul lede deur te gee. Byvoorbeeld, op die jaarlikse fondsstate kan aangetoon word watter aftree-inkomste die huidige en verwagte aftree-kapitaal sou aankoop. Hierdie inkomste kan uitgedruk word as ‘n persentasie van die huidige verdienste, of te wel beter bekend as die vervangingskoers of replacement rate. Ideaal gesproke behoort die minimum vervangingskoers in die omgewing van 75% te wees, d.w.s. drie-kwart van die voor-aftrede inkomste kan met aftree-inkomste ondervang word. Die moontlike opbrengs op addisionele, diskresionêre bates (d.w.s. kapitaal wat opgebou is uit eie spaarpogings) moet hierby ingereken word, in soverre hierdie bates wel vir aftreevoorsiening geoormerk is.

‘n Alternatiewe wyse om te bepaal of ‘n persoon oor voldoende aftreekapitaal beskik is om op die volgende te let: ‘n Persoon van 65 wat vandag met redelike sekerheid finansieel selfstandig wil aftree, moet oor aftreebates van minstens 20 keer die jaarlikse inkomste-behoefte beskik, d.w.s. indien u voor-belaste behoefte R400,000 per jaar beloop, moet u aftreebates teen R8 miljoen waardeer word. Natuurlik, hoe vroeër die persoon aftree, hoe hoër behoort die verhouding te wees. 

Die vraag hoekom so baie mense klaaglik misluk met hul aftreevoorsiening kan beantwoord word deur te verwys na ‘n ingewikkelde, struktureel-gebrekkige regulatoriese stelsel wat die owerheid tot hul krediet nou wil aanspreek, maar natuurlik sukkel om die voorgestelde wysigings deur te voer (sekere veranderinge sou vanaf 1 Maart 2015 van krag wees, maar is vir minstens ‘n verdere jaar uitgestel weens onderhandelinge met vakbonde wat tot dusver skipbreuk gelei het).

Waarskynlik die grootste enkele rede hoekom baie afgetredenes afhanklik gaan wees van die finansiële hulp van families en uiteindelik die staat is dat dit te maklik is om by bedanking die volle opgehoopte fondsvoordele in kontant te neem en nie te bewaar nie. Redes soos die afbetaling van verbandskuld word dikwels aangevoer as die rasionaal daaragter, maar hierdie planne faal feitlik altyd omrede mense nie die ekstra kontantvloei in hul sakke gedissiplineerd aanwend om hul aftreekapitaal op te bou nie. Verder, die verband word ook nie finaal gekanselleer nie en skep dus die ruimte vir her-finansiering van toekomstige behoeftes wat vakansies, nuwe motors, ensovoorts, insluit. 

Effektiewelik is lede van aftreefondse oor die afgelope aantal jare bemagtig om met redelike vryheid van keuse hul beleggings in aftreefondse volgens hul eie persoonlike voorkeure op te stel. Eintlik in baie gevalle werk hierdie vryheid van keuse teen die beste belange van lede omrede daar kan nie geredelik verwag word dat hul ingewikkelde beleggingsbesluite sonder oordeelkundige advies kan neem nie.

Confucius het immers gesê ware kennis is om te weet dat jy weet of nie weet nie, maar dit is iets heeltemal anders (gevaarlik) om nie te weet dat jy nie weet watter implikasies sekere besluite inhou nie!  In die verband dink ek dat te veel lede enersyds dalk te konserwatiewe beleggingsportefeuljes verkies en inderwaarheid hulself in die voet skiet gegewe die waarskynlike langtermyn aard van aftree-beleggings. Andersyds, in sekere gevalle het lede nie werklik toegang tot lae-koste, passief-bestuurde oplossings nie en word geforseer om in hoër-koste, aktief-bestuurde fondse te belê. Ongelukkig is die kool nie altyd die sous werd met laasgenoemde opsies nie en lede sou waarskynlik beter af wees indien eersgenoemde opsies beskikbaar was.

Vir persone wat nie lid is van ‘n werkgewer-aftreefonds nie en dus in hul eie, individuele aftreefonds (uittree-annuiteit of retirement annuity) belê, asook fondslede wat aanvullende bydraes tot aftree-voorsiening in sulke produkte maak, was daar tot die onlangse verlede nie juis lae-koste opsies beskikbaar nie. Trouens, die koste verbonde aan konvensionele UA produkte soos aangebied deur lewensversekeringsmaatskappye is op ‘n stadium as van die hoogste ter wereld bestempel. Nietemin, vandag is nuwe-generasie UA produkte beskikbaar wat op ‘n deulopende basis minstens 50-75% goedkoper is as die konvensionele produkte.  Nie net is die administrasiekoste drasties verlaag nie, maar ook die koste verbonde aan die bestuur van beleggings (lae-koste beleggingsopsies). Terselfdertyd is die penalisasie-koste by staking van premie-bydraes ook uitgeskakel. 

‘n Verdere rede wat aanleiding gee tot onder-voorsiening is dat werkgewer-en werknemerbydraes geskoei word op ‘n teoretiese belastingkonsep van aftree-befondste inkomste, maar wat nie noodwendig die volle vergoeding wat ‘n werknemer per jaar ontvang, behels nie. Jaarlikse bonusse en reistoelae word tipies hiervan uitgesluit. Dit beteken dat ‘n persoon onder die indruk verkeer dat byvoorbeeld 15% van sy jaarlikse inkomste tot aftreevoorsiening bygedra word, maar inderwaarheid is dit eerder 12.5% of minder van die werklike jaarlikse inkomste. Onthou ook dat ‘n gedeelte van die bydraes aangewend word om risiko-voordele (lewensdekking, ongeskiktheid) en administrasie in stand te hou. Hierdie premies vorm dus nie deel van die werklike bydrae tot aftreevoorsiening nie. Die onder-voorsiening van bydraes tot aftreevoorsiening, en nie net beleggingsopbrengste nie, speel ‘n vername rol hoekom baie afgetredenes tydens aftrede finansieel tekort gaan skiet.

Bydraes tot aftreefondse is belasting-aftrekbaar en inderwaarheid dien dit as ‘n welkome aansporingsmaatreel om juis sulke bydraes te maak. Byvoorbeeld, vir ‘n persoon wat die maksimum marginale belastingkoers van 40% sou betaal beteken dit dat die belastingbesparing 40% van die bydraes sal beloop. Verder, geen belasting is betaalbaar op rente-inkomste, kapitaalwins, ensovoorts nie. ‘n Wen-wen situasie sonder weerga. ‘n Onbedoelde gevolg hiervan is dat vir laer besoldiges (diegene met ‘n marginale belastingkoers van 18%) die aansporing om sulke bydraes te maak eintlik niksseggend is nie. Trouens, benewens risiko-voordele sou dit weinig verskil maak of sulke persone binne of buite aftreefondse spaar. Die moedswillige gees sou wou argumenteer sulke persone kan in elk geval nie daarvan droom om finansieel selfstandig af te tree nie – die staat met hul oorwerkte hulpbronne sal altyd ‘n getroue bondgenoot op hul lewenspad wees.

Waar dit waarskynlik ‘n soort van ‘n altruïstiese idee sou wees om die laer besoldiges te verplig om nie net bloot ‘n enkelbedrag by aftrede te ontvang nie, maar eerder ‘n verpligte maandelikse pensioen, moet ook in gedagte gehou word dat hul lewensverwagting waarskynlik laer as vir ander inkomstegroepe sou wees. ‘n Groot nadeel van tradisionele gewaarborgde lewensannuiteite is dat by afsterwe geen verdere kapitaaluitbetalings moontlik is nie (daar is wel maniere hoe om voordele by dood te verseker, maar dan ten koste van laer pensioenbetalings). Byvoorbeeld, ‘n bedrag van R500,000 by aftrede sou ‘n gewaarborgde inkomste van R3,000 per maand oplewer, maar gestel die persoon sou slegs na drie jaar afsterf, kan geen verdere voordele betaalbaar wees nie (wins is vir versekeraar). Dus, eintlik die enigste haalbare tipe aftreeproduk sou een wees waar die residuele aftreekapitaal, m.a.w. die bedrag wat nog nie as pensioen uitbetaal is nie, tot ‘n sekere mate vir naasbestaandes behoue bly.

Ter opsomming: Vandag is die aftrede-omgewing radikaal anders as wat vorige generasies van afgetredenes beleef het en ‘n nuwe stel uitdagings staar afgetredenes in die gesig. Mense word a.g.v. verbeterde lewensstyl-gewoontes en mediese innovasies aansienlik ouer, maar die staatskas, –ondersteuning en –mediese bystand al leër. Dus mense wat ‘n ambisie het om finansieel selfstandig af te tree is op hulself (of naaste familie) aangewese om byvoorbeeld broodnodige mediese dienste te kan voorsien. Die punt is dat voorsiening hiervoor baie geld gaan kos en is dit moeilik om te voorspel hoe vinnig mediese koste gaan styg (oor die afgelope aantal jare het mediese inflasie konstant bokant algemene inflasie uitgestyg). Aan die positiewe kant sal produkveranderinge en laer beleggingskoste ‘n positiewe hefboomeffek oor tyd op netto beleggingsopbrengste uitoefen.

Nogtans kan ek nie anders as om tot die slotsom te kom nie dat vir baie mense die tradisionele siening oor aftrede sal moet verander. Terwyl u goeie gesondheid geniet, doen die dinge waarvan u hou en as dit boonop vir u ekstra inkomste beteken, soveel te meer. Dit wil sê, neem verantwoordelikheid vir u eie toekoms en moet nie u hoop plaas op slimpraatjies en beloftes van hemelhoë opbrengste op u beleggings nie.        

Wanneer markopbrengste goed genoeg is...

Hoe goed is u rugbykennis? Hoe goed is u motorbestuursvaardighede? Of, hoe goed vaar u in u deugde as ouer of gade? Onder-gemiddeld, gemiddeld of bo-gemiddeld?  U weet dit is baie moeilik om hierdie tipe vrae eerlik te beantwoord, veral hoe meer persoonlik en direk die vrae raak. In hierdie verband is ons dikwels skuldig daaraan om ons vermoёns en vaardighede te oorskat; enersyds, ons weet nie wat die gemiddelde standaard is nie en kan ons dus nie ‘n akkurate peiling daarvan weergee nie. Andersyds, omdat ons swaar sluk aan ons eie tekortkominge en liefs voorgee om oor spesiale vaardighede en kennis te beskik wat ons bogemiddeld teenoor ander sou maak. Die uiteinde hiervan is dat ons waarskynlik nie rasionele oordele oor ons vermoёns in die afwesigheid van betroubare maatstawwe kan fel nie.     

Daarteenoor het beleggingsmarkte wel ‘n standaard, naamlik die opbrengste van markindekse soos bv. die FTSE JSE Alle Aandeel indeks (ALSI) of die Top 40 indeks, ensovoorts. Die opbrengste van hierdie indekse verteenwoordig die geweegde gemiddelde opbrengste van aandele in die indeks en dien as maatstaf waaraan beleggers hul beleggingsvermoёns oor tyd kan meet. Nogtans, selfs met ‘n maatstaf soos ‘n markindeks beskikbaar beteken dit nie dat die meeste persone in staat is om ‘n rasionele oordeel oor hoe om hul beleggings aan te pak, kan maak nie.

Breedweg gesproke het beleggers drie keuses: Een, stel ‘n professionele beleggingsinstelling (aktiewe fondsbestuurders) aan om na u beleggings om te sien. Hierdie instelling sal verklaar dat hul beter as die markindekse kan doen (hulle weet beter as die mark) en derhalwe vra hul fooie om hierdie uitprestasies te kan lewer. Twee, u kan dit self probeer doen; waarskynlik toegerus met gesofistikeerde tegniese ontledingsprogramme om potensiele wenners uit te wys. Hierdie opsie kan op die oog af baie goedkoper wees, behalwe as jy ‘n prys aan jou tydsbesteding gaan koppel en die resultate uit die aard van die saak nie katastrofies gaan wees nie. Drie, aanvaar jy weet nie genoeg of dink daar is eintlik niemand wat beter as die mark weet nie en verkies ‘n lae-koste passiewe belegging soos ‘n indeksfonds of beursverhandelde fonds (ETF).

Veronderstel u kon aan ‘n gholfspel deelneem waar die uiteindelike wenner die een is wat ‘n gholfbal die naaste aan die vlagpen (“closest to the pin”) op ‘n 3-syfer putjie sou kon slaan. Die wenner wen nie al die prysgeld nie, maar wel die meeste. Selfs indien u ondergemiddeld sou vaar gaan u nog steeds iets wen, maar proposioneel natuurlik baie minder as die top-presteerders. Verder u weet nie hoeveel deelnemers daar is nie, maar u weet daar is wel professionele gholfspelers wat ook aan die spel gaan deelneem en o ja, dit kos niks om deel te neem nie. Die rasionele keuse is waarskynlik om die kans te vat al weet u het die nie die vaardighede van ‘n professionele speler nie. Kom ons verander die spelreёls effens. U kan die gemiddelde afstand vanaf die vlagpen van alle deelnemers kies sonder om self te waag. Wat gaan die rasionele keuse vir die deelnemers met min vaardighede wees? Natuurlik die gemiddelde afstand en dus in alle waarskynlikheid ‘n groter beloning as wat die deelnemer op sy eie houtjie sou kon vermag. Hoe meer deelnemers besef dat hul vaardighede onder-gemiddeld is hoe minder aktiewe deelnemers gaan daar wees en terselfertyd gaan die standaard (gemiddelde afstand vanaf die pen) verbeter soos net die beter spelers aan die spel deelneem.          

Hierdie gholfspel bied ‘n belangrike analogie met beleggingsmarkte. Oor die langtermyn bied beleggings ‘n reёle beloning aan beleggers weens die positiewe sinergieё wat voortspruit uit die werking van die kapitaalmarkte en allokering van kapitaal, maar aktiewe beleggers kan slegs wen relatief tot die gemiddeld deurdat daar beleggers is wat swakker as die gemiddeld doen. Die gemiddeld (markindeks) is immers die netto opbrengs van al die verhandelinge van alle aktiewe beleggers. Daar is egter een belangrike verskil: Beleggings kan nie verniet gedoen word nie, daar is beide aanvangs– en deurlopende kostes soos transaksie, navorsing, advies en administrasie ter sprake. Indien dieselfde sou geld vir die gholfspel sou daar baie minder aktiewe deelnemers wees en waarskynlik 60-70% van alle potensiele deelnemers sou eerder met die gemiddelde afstand vanaf die pen tevrede wees. Hoekom geld dieselfde dan nie vir beleggersgedrag in die algemeen nie, synde dat ‘n relatief klein persentasie (minder as 10%) van alle beleggings in die kleinhandel na indeksfondse vloei? Andersins gestel, indien beleggers werklik rasioneel (en eerlik met hulself) opgetree het moes waarskynlik tot 50% van alle beleggings eerder na indeksfondse gevloei het.

Moontlike verklarings? Natuurlik gaan dit oor die onkunde aangaande die logika van markgemiddeldes soos hierbo verduidelik. Waarskynlik ook omdat beleggingsadviseurs nie juis sulke beleggings aanmoedig weens ‘n gebrek aan insentiewe (of dalk insig) nie. Moet ook nie vergeet van die oeroue gedragsprobleme onder beleggers soos oormaat selfvertroue of hebsug nie. Maar dan speel die industrie in sy geheel daarin ‘n rol dat daar baie beleggers is wat glo dat hulle oor spesiale vaardighede, kennis en tegnieke beskik om beter as die mark te kan vaar. En dan maak goedkoper en vinnige internet verhandelingplatforms die “lewe ook makliker”. Die geheim is dat solank daar genoeg aktiewe deelnemers aan markverhandelinge deelneem gaan dit soos in die gholfspel hierbo makliker wees vir die top deelnemers om winste relatief tot die verloorders te realiseer.

Oorweeg die volgende verduideliking: Gestel ‘n aandeel verhandel tans teen R100, maar sy werklike (intrinsieke) waarde is R120. Met verloop van tyd beweeg die aandeelprys na die intrinsieke waarde. Gestel 25% van alle markdeelnemers beskik oor die vaardighede om die korrekte waarde van die aandeel te bepaal terwyl die res (75%) dit verkeerd kry. Die markopbrengs (gemiddelde) van die aandeel oor die periode is 20%. Indien daar geen indeksbeleggers sou wees nie, beteken dit dat die nie-vaardige beleggers (75%) swakker as die indeks sou vaar, terwyl 25% beter as die gemiddeld moes doen.  Scenario 1 in onderstaande tabel verwys hierna. Wanneer 25% van die nie-vaardige beleggers eerder die indeksbenadering sou volg en dus 20% verdien, beteken dit voorts dat onder Scenario 2 die ‘wins” van die vaardige beleggers relatief tot die nie-vaardige aktiewe beleggers krimp in vergeleke met wanneer alle markspelers aktief sou deelneem. Scenario 3 dui op die verdere inkrimping van “wins” soos meer deelnemers die indeksbenadering volg. Let daarop dat die totale groei (opbrengs) van die aandeel nie krimp nie – dit bly 20% – slegs die verdeling tussen “wenners” en “verloorders” verander soos die mark meer mededingend raak.   

	Scenario 1		Scenario 2		Scenario 3
	Deelnemers	Opbrengs	Deelnemers	Opbrengs	Deelnemers	Opbrengs
Vaardige aktiewe beleggers	25%	35%	25%	28%	25%	22%
Nie-vaardige aktiewe beleggers	75%	15%	50%	16%	25%	18%
Indeksbeleggers	0%	20%	25%	20%	50%	20%
Totale mark	100%	20%	100%	20%	100%	20%

               

Maar wat daarvan as beleggers hul beleggings na professionele instellings uitkontrakteer? Beteken dit dat ‘n belegger ‘n groter kans op sukses – om beter as die markgemiddelde te vaar – sal hê? Nee, nie noodwendig nie. Net soos in die gholfspel wanneer daar selfs net professionele gholfspelers sou oorbly, moet daar nog steeds “wenners” en “verloorders” wees. Hierdie gaping gaan inderdaad kleiner word, maar 50% van die aktiewe deelnemers moet nog steeds onder-gemiddeld wees! Daarteenoor moet met beleggings kostes aangegaan word en dit beteken dat aansienlik meer as 50% van die professionele deelnemers nie die gemiddelde gaan klop nie. 

Statistieke van effektetrustprestasies dui daarop dat slegs ongeveer een-derde van alle aandeelfondse oor byvoorbeeld die afgelope 10-jaar beleggingsperiode die markindeks kon uitstof. Op ‘n jaar-tot-jaar basis verskil die persentasie uitpresteerders aansienlik, maar ongelukkig is dit selde dieselfde beleggingsfondse wat dit jaar na jaar kan vermag.  Hierdie patrone sal voortduur – basies ‘n wiskundige sekerheid – en is dit duidelik dat die vooruitsige van buitensporige opbrengste (bokant die markgemiddelde) met behulp van professionele beleggingsbestuurders aansienlik minder is as wat die meeste van ons dink.

Dus, indien ons as beleggers onsself as rasioneel wil beskou, verg dit inderdaad ‘n eerlike selfondersoek. Oor watter vaardighede beskik ek wat my bogemiddeld sou maak in ‘n uiters mededingende mark? Ditto vir my professionele beleggingsbestuurder. Toegegee ‘n indeksbelegging is nie juis die mees opwindendste vooruitsig nie, maar behoort vir verreweg die meeste van beleggers ‘n kernbestanddeel van hul langtermyn beleggingsportefeulje uit te maak.

"Historiese opbrengste is nie 'n aanduiding van toekomstige opbrengste nie"...of is dit?

Die meeste beleggers is dalk vertroud met die vermaning dat hul beleggingskeuses nie uitsluitlik geskoei moet word op die opbrengsprestasies wat beleggingsfondse en bateklasse in die onlangse verlede behaal het nie. Die rede hiervoor is dat beleggers nie onrealistiese verwagtinge moet koester dat soortgelyke prestasies weer noodwendig in die nabye toekoms herhaal sal word nie. Sulke vermanings bevorder ‘n verantwoordelike benadering tot beleggingsbestuur en –verwagtinge.

Dit is nou te sê as beleggers sulke raad raad ter harte neem, want instinktief bestudeer die meeste beleggers of hul adviseurs opbrengstabelle noukeurig en besluit dikwels daarvolgens waar die beste plek is (was!) om te belê. ‘n Ontleding van die verwantskappe tussen historiese opbrengste en die opbrengste wat in daaropvolgende periodes behaal sou word, toon die riskantheid van beleggingskeuses slegs geskoei op historiese opbrengste en bied as sulks stof tot nadenke.

Byvoorbeeld, Indien die tien-jaar historiese opbrengste van die aandelemark vanaf 1960 tot op hede met daarvolgende vyf-, sewe-, en tien-jaar tydperke vergelyk word, word ‘n statisties-betekenisvolle sterk negatiewe verwantskap (korrelasie) aangetref, dit wil sê, ‘n tydperk van hoë reële opbrengste is tipies opgevolg deur tydperke van laer reële opbrengste en omgekeerd. 

Let wel, hierdie negatiewe verwantskap impliseer nie noodwendig negatiewe opbrengste vir ‘n volgende tydperk indien dit voorafgegaan is deur hoë opbrengste nie, slegs dat sodanige opbrengste waarskynlik aansienlik laer sal wees as waaraan beleggers dalk gewoond geraak het.

Bron: DRW Investment Research

Oor die afgelope dekade het aandele op die Johannesburgse Aandelebeurs ‘n reële opbrengs van meer as 7% per jaar (dividende uitgesluit) behaal. Indien dividende bygetel word, sou die totale reële opbrengs per jaar dubbelsyfers beloop. Hierdie tipe opbrengs word in die boonste kwartiel (Q4) van alle historiese 10-jaar reële aandeelopbrengste aangetref. Bostaande grafiek illustreer duidelik dat die boonste kwartiel opbrengste gemiddeld ook die laagste daaropvolgende reële opbrengste oor vyf- en tien jaar periodes tot gevolg gehad het.

Soortgelyke tendense, alhoewel minder statisties-betekenisvol, word waargeneem vir ander beleggingshorisonne, byvoorbeeld sewe-, vyf- en drie-jaar periodes. Kortom, die kern boodskap bly dieselfde: ‘n Tydperk van hoë of buitensporige reële opbrengste is nie vir altyd volhoubaar nie, nog minder kan beleggers op sulke tipe opbrengste staatmaak in hul beleggingsbeplanning vir byvoorbeeld die volgende dekade.

Tog, beleggers sou wou argumenteer “hierdie keer is dit anders” en dat sulke hoё opbrengste nog steeds moontlik kan wees gegewe die stand van die wereldekonomie op die oomblik. Die vooruitsigte van ontwikkelde ekonomieё met tamaai skuldlaste is inderdaad baie somber en onseker, terwyl die ekonomieё van opkomende markte gelei deur ‘n snelgroeiende China, aansienlik minder belas is met skuld en ‘n golf van voorspoed en beleggersbelangstelling beleef. Ongelukkig is dit eenvoudig nie hoe beleggings werk nie – wat veel belangriker is om te weet watter prys betaal ek vandag vir toekomstige groei.    

Byvoorbeeld, teen die begin van die millenium het die breё beleggersgemeenskap feitlik geen vertroue in opkomende ekonomieё gestel nie met gevolglike goedkoop aanslae van sulke markte. Daarteenoor was daar ‘n onverbiddelike geloof in die VSA dollar en die toekomstige en standhoudende groei van ontwikkelde markte met gevolglike peperduur markaanslae. Uiteindelik was die ontwikkelde markte ‘n slagoffer van hul eie voorspoed deur hul voortgesette groei met oordadige skuld te finansier. Vandag is die skoen aan die ander voet en opkomende markte geniet buitengewone hoё markwaardasies – so ook in Suid-Afrika – natuurlik in afwagting op voortgesette hoё ekonomiese groei en voorspoed.

Natuurlik is dit nie seker wat hierdie baie optimistiese beskouing van opkomende markte in die toekoms kan kniehalter nie – dalk die ontrafeling van ‘n oorverhitte eiendoms- en aandelemark in China soos wat met Japan gebeur het twee dekades vantevore – maar die feit is dat duur markaanslae met die aanvang van enige beleggingsperiode feitlik altyd beleggers iewers langs die pad gaan teleurstel. Teen daardie tyd besef beleggers dit was “hierdie keer” eintlik nooit anders nie!

Les bes, die boodskap aan die belegger is nie om vir die volgende dekade summier die markte te vermy nie, want dit bly waarskynlik die beste geleentheid waar reёle opbrengste behaal kan word, maar om die visier op sodanige reёle opbrengste aansienlik laer te stel, waarskynlik iewers tussen 3-5% instede van 10% en meer soos die afgelope dekade ondervind is.      

Enkele riglyne vir beleggers hoe om ernstige beleggingsfoute te vermy

Ons het almal verskillende talente en vermoёns ontvang en aangevul met harde werk en toewyding sal sommige van ons bo ander uitstyg in die beroepswêreld. Sal dieselfde kwaliteite lei tot sukses in die beleggingswereld? Nee, nie noodwendig nie; die beleggingsmarkte is ‘n groot “gelykmaker” waar daar geen respek aan titels, kwalifikasies of intelligensievermoёns betoon word nie.

Die goeie nuus is dat almal van ons finansiёle sukses kan bereik deur ‘n paar eenvoudige beleggingsreёls toe te pas; die slegte nuus egter is dat almal van ons een of ander stadium foute sal begaan – ons is per slot van sake feilbaar – tog, ons moet sulke situasies gebruik om ons arsenaal van kennis rondom beleggings uit te brei. Foute met beleggings is eintlik onvermydelik omdat die toekoms onvoorspelbaar is en ons nie volmaakte insig kan hê hoe sekere beleggings vorentoe sal presteer nie. Trouens, die enigste manier om te verseker dat ons nooit foute sal maak nie is om nooit te belê nie, maar dit opsigself is natuurlik die grootste moontlike fout!

Wat ons egter moet verhoed is om ernstige foute te begaan – dié soort wat jou jare terugsit asof jy nog nooit gespaar het nie. Hiervoor behoort ons oor minstens sekere basiese kennisvlakke beskik en dit nougeset navolg.

Vervolgens word twee breё kategorieё van kennis beklemtoon; eerstens rondom beleggingsverwagtinge en –gedrag en tweedens, die sinvolle bestuur van beleggingsrisikos.  

Beleggingsverwagtinge en -gedrag:

·         Historiese opbrengste is ‘n swak aanduider van toekomstige opbrengste.

Beleggingsbesluite word dikwels op die mees onlangse prestasie van ‘n belegging/bateklas geneem. Min oorweging word egter geskenk aan die onderliggende ekonomiese drywers wat sekere beleggings/bateklasse bevoordeel het, asook dat hierdie tendense in die toekoms na alle waarskynlikheid sal verander. Geen belegging/bateklas is jaar na jaar die beste presteerder nie. Die langtermyn gemiddelde opbrengs van ‘n bateklas is ‘n meer realistiese aanwyser van wat om vorentoe te verwag as om slegs die prestasies van die afgelope paar jaar te oorweeg.

·         Voorspellings oor toekomstige prestasies kan jou op ‘n dwaalspoor laat beland.

Ons hou van voorspellings, veral dié wat deur kenners gemaak word ten einde beleggingstrategieё te formuleer en onsekerhede daarmee te verdryf. Ongelukkig is daar geen amptelike telkaart wat die akkuraatheid van hierdie voorspellings byhou nie. As daar was, sou ons besef het dat die treftempo van sulke tipe voorspellings verbasend swak is. Nodeloos om te sê dat ‘n beleggingsstrategie geskoei op voorspellings na alle waarskynlikheid swak resultate gaan oplewer.

·         Aandeelopbrengste geskied nie eweredig oor tyd nie.

Ons gebruik te maklik die term “gemiddeld” sonder dat baie beleggers besef dat aandeelopbrengste allermins rondom die “gemiddeld” beweeg. Die meerderheid van aandeelopbrengste oor enige tydperk geskied a.g.v. kort periodes van skouspelagtige stygings – wat opsigself onvoorspelbaar is – terwyl die meeste ander periodes gekenmerk word deur matige of geen stygings. Verder, selfs ‘n aandeelbelegging oor die langtermyn kan teleurstellend wees indien beleggers hierdie “goue oomblikke” misloop.  Derhalwe is tydsberekening met aandeelbeleggings meestal ‘n futiele idee.

·         Hoop is nie ‘n suksesvolle beleggingstrategie nie.

Hoop kan politieke verkiesings wen, maar dit sal beslis nie sukses met beleggings waarborg nie.  Moet nooit onbekende terreine betree alvorens u nie u huiswerk deeglik gedoen het nie. Die “advies” van u buurman of vriend mag nuttig wees, maar na alle waarskynlikheid sal dit gebrekkig wees, veral ten opsigte van die moontlike risikos verbonde aan die belegging. Kry professionele advies.

·         Verander u beleggingsplan slegs indien u omstandighede wesentlik verander het.

Die verlies van ‘n lewensmaat, egskeiding, en die toeval van ‘n erfenis is voorbeelde van waar dit sou sin maak dat u u beleggingsplan moet hersien. Andersins sou dit nie loon om af te wyk van u beleggingsplan nie; definitief nie net as gevolg van die heersende beermark omstandighede nie. Die enigste uitsondering mag wees waar u u werklike risikoblootstelling totaal onderskat het; natuurlik is almal van ons een of ander stadium skuldig aan ‘n oormaat van selfvertroue terwyl dit goed gaan.  

Aspekte rondom die bestuur van beleggingsrisiko:

·         Die gebruik van hoё hefboomfinansiering (hoё skuldverhouding tot eie kapitaal) in u beleggingsstrategie noodsaak dat u te alle tye reg moet wees, nie net oor die langtermyn nie.

Die markte gaan “irrasionele” (moeilik verklaarbare) tye beleef waartydens ‘n strategie wat jare lank soos klokslag gewerk het skielik nie meer winsgewend is nie. Dan sal u u finansierders moet kan oortuig u kan nog steeds u verpligtinge nakom. Bly liefs weg van hierdie strategie indien u nie hierdie risiko kan loop nie.

·         Moenie die “bekende” met die “veilige” verwar nie.

‘n Belegging by ‘n bekende instelling beteken nie u geld is veilig belê nie, vind uit waarin u geld bele is, m.a.w. die onderliggende beleggingsportefeulje. Netso is ‘n belegging in ‘n instansie bekend aan u – uself, ‘n familielid of vriend mag ‘n werknemer wees – nie noodwendig veilig nie, al is u baie optimisties oor die toekomsvooruitsigte. Diversifiseer liefs ook na ander hoё kwaliteit genoteerde maatskappye.

·         Krisisse is onafwendbaar; diversifiseer na hoё kwaliteit rente-draende beleggings.      

Kontant en beleggings in staatseffekte mag vervelig wees, maar speel ‘n uiters belangrike rol in u beleggingsportefeulje om verliese in ‘n beermark te beperk. Min beleggers kan markkrisisse voorsien, nog minder kan die omvang daarvan voorspel. Aanvaar liefs dat beermarkte altyd deel sal wees van u beleggingservaring. Wees baie bekommerd as u iewers sou lees of hoor dat beermarkte nie weer gaan voorkom nie. Op daardie tydstip is ‘n beermark dalk net om die draai!  

·         Nie-kwantifiseerbare risiko (onsekerhede) is nie dieselfde as kwantifiseerbare risiko nie.

Beleggings het meestal te make met onsekerhede; ons kan selfs met die behulp van die mees moderne hulpmiddels nie akkurate waarskynlikhede aan markuitkomste gee nie. Daarom moet ‘n belegger let op die risikopremie verbonde aan ‘n belegging – indien sodanige premie ‘n baie optimistiese toekoms verdiskonteer (relatiewe hoё pryse) wees baie versigtig!

·         Onderskei tussen die “onmoontlike” en die “onwaarskynlike”.

Dalende huispryse is dikwels in die volksmond as “onmoontlik” beskou. Derhalwe is pryse deur spekulante tot buitensporige hoogtes aangevuur. Natuurlik moet huispryse slegs ‘n funksie wees van die onderliggende ekonomiese groei en huishoudelike inkomstes. Pryse kan nie in ‘n vakuum aanhou styg nie.

·         Belê in gereguleerde produkte/markte.

Waarskynlik een van die grootste slaggate waarin beleggers kan trap; die geskiedenis lê besaai met hartseerverhale van beleggers wat groot gedeeltes van hul spaargeld op nie-gereguleerde beleggingsskemas verloor het. Sulke beleggingsskemas beloof dikwels aan voornemende beleggers fantastiese opbrengste. Ongelukkig oorheers hierdie beloftes gesonde oordeel en kwelvrae soos finansiёle stabilitieit, onafhanklike verslagdoening, toepaslike bestuursondervinding en administratiewe vermoёns word agterweё gelaat. Die meeste beleggers sal daarby baat om slegs in ‘n goed-gereguleerde beleggingsomgewing soos effektetrusts (kollektiewe beleggings) te belê.

Die moeilikheid met moeilike beleggingsbesluite

Gestel u moet ‘n keuse in elk van die volgende situasies uitoefen:

A:        ‘n Gewaarborgde wins van R75,000; of

B:        75% kans om R100,000 wins te maak en 25% kans om geen wins te maak nie; en

C:        ‘n Gewaarborgde verlies van R75,000; of

D:        75% kans om R100,000 te verloor en 25% kans om niks te verloor nie.

Die meeste mense sal A en D verkies – dit wil sê ‘n gewaarborgde wins in die een geval en minstens ‘n kans om niks te verloor in die ander geval nie. Dit is egter ‘n tipiese voorbeeld van hoe beleggers nie konsekwente besluitneming kan toepas nie. In die een geval word risiko vermy om R75,000 wins te verseker, maar in die ander geval word eerder groter risiko verkies ongeag die wesenlike gevaar dat R100,000 eerder as R75,000 verloor kan word.

Hierdie asimmetriese gedrag van beleggers jeens risiko in hul finansiёle besluitneming is trouens heel goed nagevors en gedokumenteer. Mense is nou maar eenmaal sku vir die moontlikheid om geld te verloor en die emosies gekoppel aan verliese is relatief veel groter as die emosies wat met winste van soortgelyke omvang ontlok sou word.

Derhalwe is die kans goed dat beleggers (veral diegene wat nie met kundige advies bedien word nie) veel eerder te konserwatiewe beleggingsopsies of beleggings waar kapitaal ten alle tye gewaarborg is, sal opsoek. Ongelukkig is dit nou maar eenmaal die harde ekonomiese werklikheid dat geen entrepeneur of sakeman ooit noemenswaardig vergoed sal word indien hul nie bereid sou wees om besigheidsrisikos te neem nie. Ditto vir die belegger.  Indien ‘n belegger nie bereid is om risikos te neem nie en eerder veilige hawens soos rente-draende depositos op te soek, gaan reёle opbrengste (na inagneming van inflasie en belasting) nie realiseer nie. In hierdie verband word nie verwys na onverskillige of roekelose beleggings nie, maar goed-gediversifiseerde en dividend-betalende tipe beleggings. Verder, gereguleerde portefeuljes wat veral die risiko van wanbestuur minimaliseer, word sterk aanbeveel. Rente-draende beleggings het natuurlik ‘n plek in enige portefeulje, veral om in onmiddelike inkomstebehoeftes te kan voorsien, maar kan nie die oorheersende bate in ‘n groeiportefeulje wees nie.

Die probleem met die “veiligheid eerste” benadering is dikwels dat die werklike rede of doel met die belegging nie noukeurig deurdink is nie. Byvoorbeeld om watter rede word geld belê? Na my mening behoort daar ‘n enkele motivering te wees, naamlik om inflasie oor tyd te klop, andersins word die koopkrag van geld onvermydelik deur die uitwerking van inflasie weggekalwe. Trouens, ek sou wou redeneer indien die uitprestering van inflasie nie die vernaamste oogmerk was nie, dit beter sou wees om liefs nou die kapitaal te geniet alvorens inflasie in elk geval die nutswaarde van jou geld gaan laat kwyn!    

Ongelukkig meet min beleggers hul groei in welvaart in reёle terme. Nie dat dit juis moeilik is nie – inflasiestatistieke is geredelik beskikbaar – eerder is dit ‘n geval dat beleggers verkies om die oёnskynlike hoёr nominale opbrengste  te kwoteer as om die laer reёle of inflasie-aangepaste opbrengskoerse te gebruik.  Derhalwe word “verliese” slegs in nominale terme beoordeel wat opsigself oёverblindery is. Weereens, soos met die bostaande voorbeeld oor die uitoefening van verskillende keuses het sulke gedrag ‘n psigiologiese oorsprong, of as u wil “hoe die menslike brein dink”.

Die brein het twee tipes denkpatrone, naamlik ‘n intuïtiewe of ‘n vinnige, refleksiewe antwoord en ‘n logiese, beredeneerde antwoord. Dit kan byvoorbeeld as volg gedemonstreer word:

‘n Rakket en tennisbal kos altesame R110. Indien die rakket R100 meer kos, wat kos die bal? Die eerste of vinnige antwoord sou wees die bal kos R10. By verdere beskouing van die vraag blyk dit dat die “vinnige” antwoord nie korrek kan wees nie omrede die rakket R100 meer kos as die bal en gesamentlik kos die items R110. Wiskundig kan die probleem as volg opgelos word:

Indien x = prys van rakket en y = prys van bal

x+y =   110

x-y =    100

Dus,                2x =     210

                        x =       105

en                   y =       5

Hierdie tipe probleem illustreer dat ons nie altyd ons instinktiewe of ooglopende antwoorde kan vertrou nie. Dikwels is daar veel beter alternatiewe beskikbaar, maar dit verg beredenering, inspanning en moeite om by sulke oplossings uit te kom.     

Dus, om terug te keer na die probleemstelling van vroeër: Hoe kan ‘n belegger inflasie oor tyd uitpresteer? Drie tipes beleggings kan hieraan voldoen, te wete aandele, eiendom en inflasie-gekoppelde effekte. Elkeen hiervan dra die moontlikheid van kapitaalverliese, veral oor die korttermyn. Dus is dit uiters belangrik vir ‘n belegger om nie volgens korttermyn tendense oor die wenslikheid van sodanige beleggings te oordeel nie. Eerder moet ‘n belegger of adviseur sulke beleggings op waarde takseer, en nie op grond van historiese prestasies of die beloftes en voorspellings van toekomstige prestasies nie.  

Laastens is dit raadsaam om nie alleen oor sulke beleggings besluite te neem nie. Na my mening is daar te veel beleggers wat dink hul kan hul beleggings op eie houtjie suksesvol bestuur. Vandag kan beleggers redelik maklik self transaksies doen, maar dit beteken nie hul het die kennis of tegniese onderleg verwerf om oordeelkundige besluite te kan neem nie.  In die beleggingswereld is daar te veel slaggate, te veel beloftes of selfs te veel bangmaak stories om maklik objektiewe besluite te kan maak. 

Wanneer kan ek aftree?

Miskien is aftrede veronderstel om een van die hoogtepunte van jou lewe te wees – jy het immers hard gewerk en dalk dikwels na ander se pype gedans ten einde jou eie en werkgewer se mikpunte te haal en begrotings te laat klop. Nou gaan dit jou beurt wees om werklik te doen wat jy wil doen en net wanneer jy wil. Uiteindelik gaan jy ontslae wees van die ondraaglike elemente van die daaglikse werksroetine – vroeg opstaan, besige verkeer, langdradige vergaderings, om moeilike kliёnte te paai, ensovoorts.

Tog, al jou aftreeplanne en drome kan ernstig in die wiele gery word indien jy dalk ‘n nypende geldtekort in die gesig staar (terugslae met jou gesondheid kan ook jou aftreeplanne verongeluk, maar vir die doeleindes van hierdie skrywe sal ons aanvaar die geluksgodin betreffende jou gesondheid gaan aan jou kant wees). Dan kan aftrede allesbehalwe iets wees om na uit te sien en kan dit selfs ‘n baie traumatiese tydperk van jou lewe wees – beslis nie iets wat jy jouself sou wou gun gedurende die laaste fases van jou lewensbestaan nie.

Aftrede en die finansiёle beplanning daaromtrent word vir die meeste van ons eers ‘n werklikheid wanneer sommige van ons jarelange kollegas begin aftree en gereelde gesprekke hieromtrent in die kantoor plaasvind, tipies iewers in ons vroeё vyftigerjare. Ook kan dit wees dat die werkgewer daadwerklike personeelbesnoeiings deurvoer en dikwels is dit persone in hierdie ouderdomskategorieё wat noodgedwonge ernstige vrae moet stel oor hul onmiddelike loopbaanvooruitsigte en aftredebeplanning.  

Die konvensionele wyse tot aftreebeplanning is om bepaalde mikpunte te hê oor hoeveel aftreekapitaal bymekaar gemaak moet word om ‘n bepaalde lewensstandaard na aftrede te kan handhaaf. Byvoorbeeld, ‘n tipiese aftreekapitaal-mikpunt mag wees om by ouderdom 65 twintig maal die jaarlikse inkomstebehoefte met aftrede te kan bereik. Gestel jy sou graag R250,000 per jaar (in vandag se terme) met aftrede wou ontvang, dan moet die waarde van jou aftreefonds ongeveer R5 miljoen (in vandag se terme) wees. Op hierdie vlakke behoort jy waarskynlik voldoende kapitaal te hê om minstens ‘n goeie standaard oor die volgende twintig tot vyf-en twintig jaar van jou aftrede te handhaaf.

Die fundamentele probleem egter met bogenoemde benadering is die aannames ten opsigte van beleggingsopbrengste wat noodgedwonge gemaak moet word om bepaalde aftree-mikpunte na te streef. Dit is byvoorbeeld baie maklik om ‘n sekere konstante opbrengs aanname in jou vooruitskattings te gebruik, maar terselfdertyd dalk net so rampspoedig!

Die geskiedenis van finansiёle markte en opbrengste het ons bepaalde lesse geleer, naamlik dat markte beide volatiel en in siklusse van hoё en lae opbrengskoerse beweeg. Derhalwe is voorspellings oor toekomstige opbrengste, veral as dit geanker is in die ondervinding van die mees onlangse verlede, baie gevaarlik en eintlik ‘n swak fondament waarop jou planne berus.

Ter ondersteuning van bostaande argument gaan ek vervolgens voorbeelde uitlig hoe aftreeplanne van twee hipotetiese beleggers kan verskil. In elke geval word die uitkoms wesenlik beïnvloed deur die tydvak waarin die belegger homself/haarself bevind, dit wil sê of die belegger gelukkig genoeg was om ‘n tydperk van relatiewe hoё opbrengskoerse  te kan beleef.

Vergelyk byvoorbeeld die verskillende uitkomste van twee beleggers – die een het in 2008 afgetree en die ander in 1998 – in die onderstaande grafiek. Tien jaar voor aftrede het beide ongeveer dieselfde aftreefondswaardes gehad, tog die 2008 afgetredene kon met veel hoёr waardes aftree as die 1998 afgetredene.    

Let daarop dat die verskille in uitkomste niks te make het met verskillende bydraes of beleggingsportefeuljes nie – ek veronderstel in albei gevalle presies dieselfde aannames. Dit het bloot daarmee te make dat die 2008 afgetredene gelukkig was om gedurende die laaste tien jaar voor aftrede ‘n tydperk van hoё (reёle) markopbrengste te kon beleef, dit wil sê vanaf 1998 tot 2008. Daarteenoor het die 1998 afgetredene gedurende die laaste tien jaar voor aftrede (1988-1998) meer besadigde markopbrengste ondervind.

‘n Meer ekstreme vergelyking word in die grafiek hieronder uitgebeeld. Daarvolgens het die 1978 afgetredene tien jaar voor aftrede met aansienlik meer aftreekapitaal as sy eweknie wat in 1968 afgetree het, gespog.  Tog, in die laaste tien jaar van elkeen se beroepsloopbaan het die situasie dramaties verander. Nie net het die 1968 afgetredene die 1978 afgetredene ingehaal nie, maar ook met aansienlik meer kapitaal afgetree. Weereens, natuurlik as gevolg van markomstandighede.

     

Derhalwe is dit duidelik dat dit baie moeilik is om selfs tien jaar voor aftrede relatiewe sekerheid te hê oor hoe jou aftree-situasie by aftrede gaan wees. Natuurlik kan jy of jou beplanner simplistiese en konstante opbrengsprojeksies maak, maar wees verseker dat dit net projeksies is en die uitkoms aansienlik daarvan kan verskil.  Dus, is dit hoegenaamd moontlik om enigsins te kan beplan vir aftrede en moet ‘n mens maar net basies duime vashou en kyk wat gebeur?

Allermins, ‘n alternatiewe en dalk beter manier om vir die toekoms te beplan is om aannames aan die hand van historiese opbrengste te toets. Gelukkig het ons ‘n databasis van meer as 100 jaar historiese opbrengste van die belangrikste finansiёle markte en bateklasse tot ons beskikking. Hiervolgens kan die swakste scenarios uitgewys word en as jou plan nog steeds onder daardie stel omstandighede sou werk, het jy gemoedsrus en die versekering dat jou plan onder alle markomstandighede, soos histories ondervind, sou werk. Natuurlik is daar geen waarborg dat die toekoms nie nog swakker resultate as die verlede kan oplewer nie, maar dit is immers tog onmoontlik om vir alle potensiёle uitkomste – waarvan ‘n mens nie eens bewus mag wees nie – te kan beplan.

Hoe dit ookal sy, met hierdie werkswyse verkry ‘n mens bepaalde insigte oor watter strategieё kan werk. Wanneer kan ek werklik aftree, gegewe hoeveel aftreekapitaal ek, sê, reeds tien jaar voor my beplande aftrede  opgebou het? Of, gegewe alle historiese uitkomste teen watter ouderdom sou dit veilig wees om af tree? Hierdie antwoord mag natuurlik heeltemal verskil van die beplande aftreedatum of fondsreёls, maar dit is natuurlik die doel van die oefening – jy soek ‘n pasgemaakte antwoord, nie ‘n breё reёl wat vir almal van toepassing is, maar slegs vir weinige gaan werk nie.

Vervolgens is dit moontlik om verskeie permutasies op die proef te stel en te toets hoe dit die “veilige” aftree-ouderdom sou beïnvloed. Byvoorbeeld, hoeveel moet ek vir die res van my beroepsloopbaan spaar? Watter beleggingsportefeuljes is geskik? Vir watter termyn na aftrede moet ek beplan – hoe lank dink ek moet my aftreekapitaal na aftrede hou? En miskien die belangrikste vraag: Wat moet my inkomste wees na aftrede, of meer bepaald hoeveel van my inkomste voor aftrede moet ek vervang met my aftree-inkomste (50%, 75%, ensovoorts), ook bekend as die vervangingskoers.

Natuurlik kan dit ook wees dat jy nie ‘n keuse gaan hê om byvoorbeeld langer as die beplande aftree-ouderdom te kan werk nie. In hierdie geval is die vraag eerder watter vervangingskoers is veilig sodat ek die gerusstelling het dat my aftreefonds vir ‘n lang tydperk na aftrede nog voldoende inkomste vir my kan oplewer?

Vir baie voornemende afgetredenes mag die antwoorde op hierdie stel vrae dalk nie wees waarop hul heimlik gehoop het nie. Verskeie aanleidende faktore kan ‘n rol hierin speel: Byvoorbeeld, te min aftreekapitaal – te lae spaarkoers, te laat begin met ‘n daadwerklike spaarpoging, onoordeelkundige aanwending en onttrekking van pensioenfondse wanneer byvoorbeeld van een werkgewer na ‘n ander verskuif –  asook te hoё onttrekkingskoerse (onrealistiese lewensstyl) by aftrede, gegewe die aftreekapitaal beskikbaar.

Dié wat wel daarin slaag om suksesvolle aftreeplanne in plek te hê – en nee, dit is nie net diegene wat die toppunt in hul beroepsloopbane bereik het nie – het  ‘n paar goed reggedoen, byvoorbeeld om vroeg in hul loopbaan te begin spaar, deurgangs ‘n goeie spaarkoers te handhaaf (bv. 15% van bruto inkomste), nie onverskillige en bloot dom besluite met hul aftreegelde te maak nie en, miskien die belangrikste (en moeilikste), om binne hul finansiёle vermoёns te leef.

Andersins, sou ek argumenteer dat vir die meeste van ons is “aftrede” in die tradisionele sin en veral in die afwesigheid van ‘n aanvaarbare of betroubare sosiale ondersteuningstelsel (maatskaplike pensioene, mediese bystand) eintlik ‘n uitgediende konsep. Verder, te veel lede van pensioenfondse het verwronge idees of ‘n valse gerusstelling dat “alles in plek is” vir hul aftrede en dat hul nie ekstra voorsiening moet maak nie. Ek glo eerder daaraan dat ons onsself moet bemagtig met gespesialiseerde vaardighede en kennis, sodat ons relevant kan bly in die werksplek en kan aftree wanneer ons wil, en nie omdat ons werkgewer of fondsreёls ons verplig nie. Definitief makliker gesê as gedaan, maar waar daar ‘n wil is, is daar ‘n weg!